علی رغم اینکه تنوع زیستی خدمات مختلفی را برای جوامع انسانی فراهم نموده و نیازهای انسان ها را برآورده کرده است، اقدامات انسانی، باعث کاهش تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم شده است. تعیین مناطق حفاظت شده یک راهبردی برای مدیریت بحران های محیط زیستی و جلوگیری از نابودی تنوع زیستی است ، ولی این مناطق نیز مورد تهدید هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل عوامل مؤثر بر ادراک جوامع روستایی در مورد از بین رفتن تنوع زیستی منطقة حفاظت شده سرخ آباد، استان زنجان با استفاده از روش شناسی کمی (توصیفی-همبستگی) صورت گرفت. جامعة آماری پژوهش، خانوارهای روستایی وابسته به منطقة حفاظت شده (5095=N)، که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه ای برابر با 250 نفر محاسبه و از طریق روش نمونه گیری چند مرحله ای تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ها با استفاده از پرسشنامه ساختار یافته ای که روایی محتوایی و ظاهری آن از طریق پانلی از استادان و کارشناسان صاحب نظر در این زمینه مورد تأیید واقع شد و پایایی آن از طریق محاسبة آلفای کرونباخ تأیید شده بود، جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد متغیرهای مشارکت جامعة محلی، شرایط مداخله گری، محرک های انسانی مربوط به جوامع محلی، شرایط زمینه ای (ضعف معیشتی جامعة محلی)، شرایط زمینه ای (انگیزه کم و شناخت ضعیف جامعة محلی برای حفاظت و مدیریت تنوع زیستی)، نگرش در خصوص حفاظت از تنوع زیستی، دانش درخصوص وضعیت تخریب تنوع زیستی، دانش درخصوص چالش های تنوع زیستی و دانش در خصوص خدمات اکوسیستمی بر ادراک از بین رفتن تنوع زیستی اثرگذار هستند و 68 درصد از واریانس متغیر ادراک از بین رفتن تنوع زیستی را تبیین کردند. بنابراین، ضروری است تصمیم گیرندگان و سیاستگذاران این حوزه، عوامل مرتبط و مؤثر در کاهش از بین رفتن تنوع زیستی را به منظور حفاظت و احیای اکوسیستم ها و گونه های مناطق حفاظت شده مورد توجه قرار دهند و اقدامات مناسب جهت حفاظت و مدیریت پایدار تنوع زیستی اتخاذ کنند.

منطقه حفاظت شده گنو در 30 کیلومتری شمال غربی بندر عباس از ارتفاع حدود 50 تا 2347 متر از سطح دریا واقع شده است. در این پژوهش پوشش گیاهی منطقه بر اساس مکتب براون - بلانکه مورد مطالعه قرار گرفت. 135 قطعه نمونه جامعه شناختی گیاهی در افراد جوامع مختلف استقرار یافت و داده های مورد نظر برداشت گردید. داده های جمع آوری شده به روش های تجزیه ارتباط های عاملیAFC) ) و طبقه بند ی سلسله مراتب بالارونده (CAH ) با استفاده از برنامه رایانه ای آنافیتو 3 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و 20 جامعه گیاهی و یک زیر جامعه تشخیص داده شد. شکل گیری این جوامع ناشی از شرایط متنوع اکولوژیکی، شامل شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه، ارتفاع از سطح دریا، شیب و مشخصات خاک است که سبب شده زیستگاه های متعدد د مناسبی برای رشد و نمو بسیاری از گونه ها و جوامع گیاهی فراهم شود. شایان ذکر است که جوامعArtemisio lehmannianae–Amygdaletum scopariae، Aceri monspessulani- Juniperetum excelsaeبیشترین و جوامع Hammadetum salicornicae و Prosopidetum juliflorae کمترین غنای گونه ای را در بین جوامع این منطقه دارا می باشند .  

منطقه حفاظت شده ارسباران، منطقه ای کوهستانی و مرتفع است. این منطقه دارای شکلهای متنوعی از ارتفاعات، دره های عمیق، دامنه های بلند و پرشیب، اراضی جنگلی و مراتع کوهستانی است. علاوه بر سیمای طبیعی منطقه، قسمتهایی از آن تحت تاثیر فعالیتهای دامداری و کشاورزی، طبیعت دگرگون یافته داشته و در نتیجه جنگلها و مراتع تنک و اراضی مزروعی و روستا، بخشهای تغییر شکل یافته منطقه را تشکیل می دهند. پوشش گیاهی نسبت به کمربندهای ارتفاعی و میزان بارندگی، سیمای متفاوتی پیدا می کند و تنوع گونه های گیاهی زیاد بوده که حدود 775 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است. این منطقه از نظر تنوع گونه های حیات وحش به ویژه در ارتباط با گونه های معرف قفقاز و کوههای پوشیده از جنگلها و درختزارهای اروپا بسیار غنی است. غنای طبیعی این منطقه از نظر حیات وحش آن را به زیستگاه با ارزشی در میان شبکه مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل کرده است.تبدیل اراضی جنگلی به زمینهای زراعی، قطع درختان جهت مصارف سوخت، دامداری متحرک و تخلف در شکار از فعالیتهای تخریبی منطقه بشمار می روند.در فرآیند آمایش سرزمین منطقه، منابع اکولوژیکی شناسایی شدند، سپس تجزیه و تحلیل و جمع بندی گردیدند و در نتیجه آن 365 اکوسیستم خرد مشخص گردید. سپس از نظر توان اکولوژیکی برای استفاده های کشت و کار، جنگلداری، مرتعداری، توریسم گسترده و حفاظت ارزیابی شدند و با تلفیق توان اکولوژیکی و نیاز اقتصادی ـ اجتماعی سرزمین، منطقه آمایش گردید. در نتیجه از کل مساحت منطقه (78580 هکتار) 3.84 درصد به زراعت آبی، 0.41 درصد به زراعت دیم، 6.37 درصد به مرتعداری، 15.30 درصد به جنگل اجتماعی، 5.35 درصد به جنگل حمایتی، 3.37 درصد به توریسم گسترده و 65.36 درصد به حفاظت تعلق گرفت.

منطقه حفاظت شده گنو با وسعت 27500 هکتار در 30 کیلومتری شمال غربی بندرعباس واقع است. سیمای منطقه متشکل از پیکره ای کوهستانی است که در گستره ای از دشت ها و تپه ماهورهای باز قرار گرفته است. دامنه تغییرات ارتفاعی منطقه بین 50 الی 2347 متر متفاوت است. از نظر جغرافیای گیاهی فلور منطقه متعلق به دو پهنه رویشی صحارا – سندی و ایرانو – تورانی است. این بررسی به منظور جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی منطقه حفاظت شده گنو و تعیین مصارف درمانی آنها به اجرا درآمد. با استفاده از منابع موجود، مسافرت به منطقه و مراجعه به افراد آگاه و مطلع، گیاهان دارویی منطقه جمع آوری و اطلاعاتی از قبیل نام علمی، نام فارسی، نام محلی، نام تیره، ارتفاع از سطح دریا، اندام مورد مصرف، میزان، مدت و مورد مصرف تعداد 124 گونه یادداشت شد. این گیاهان متعلق به 100 جنس و 52 تیره هستند و بیشترین گونه ها در تیره های Labiatae با 17 گونه و Compositae با 10 گونه قرار دارند. 95 گونه دارای مصارف درمانی سنتی و 29 گونه از گیاهان پرمصرف می باشند، ضمن آنکه 11 گونه به صورت سنتی به کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان صادر می شود.

منطقه حفاظت شده بیستون به مساحت 82100 هکتار در بخشی کوهستانی شامل پناهگاه حیات وحش به مساحت 31250 هکتار و منطقه حفاظت شده به مساحت 50850 هکتار در رشته کوه های زاگرس، میانه ضلع غربی ایران، استان کرمانشاه واقع است. منطقه حفاظت شده بیستون آشیان های اکولوژی کوچکی دارد که به علت تغییرات ارتفاع از سطح دریا، عوامل فیزیوگرافی، خرد اقلیم ها و انواع خاک، ایجاد شده اند و گیاهان مختلفی آن ها را اشغال کرده اند. در مجموع، 375 گونه و واحدهای زیرگونه ای متعلق به 220 جنس و 50 تیره در منطقه حفاظت شده بیستون شناسایی شده است، از این تعداد، 2 تیره با دو جنس و سه گونه به پتریدوفیت ها تعلق دارند و 48 تیره به گیاهان گلدار متعلق هستند که شامل 43 تیره دولپه ای و 5 تیره تک لپه ای می شوند. مهم ترین تیره های گیاهی به ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Apiaceae، Brassicaceae و Caryophyllaceae. جنس Astragalus بزرگ ترین جنس منطقه حفاظت شده بیستون را تشکیل می دهد. گیاهان تروفیت بیشترین میزان حضور را داشته و پس از آن ها، همی کریپتوفیت ها، ژئوفیت ها، کامفیت ها و فانروفیت ها قرار دارند. بیش از 63 درصد گیاهان منطقه حفاظت شده بیستون را عناصر منحصر به ناحیه ایرانی - تورانی تشکیل می دهند که تعلق این منطقه را به ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و بخش کوردو - زاگروزین نشان می دهد. پس از عناصر متعلق به ناحیه ایرانی - تورانی، با اختلاف زیاد عناصر دو یا چندناحیه ای بیشترین حضور را دارند. گونه های انحصاری 9.35 درصد فلور منطقه حفاظت شده را تشکیل می دهند. کشف گونه های جدید Astragalus ciceropsis، A. montis-parrowii و Onosma bisotunensis و گزارش گونه Crucianella macrostachya در سال های اخیر از منطقه حفاظت شده بیستون، ناشناخته بودن فلور و غنای گونه ای آن را نشان می دهد.

هدف این پژوهش تعیین گروه های جامعه شناختی گونه شمشاد در توده های طبیعی و دست نخورده شمشاد در منطقه حفاظت شده خیبوس (زیراب سوادکوه مازندران) است. برای این منظور داده های مربوط به پوشش گیاهی از سطح 64 رولوه به صورت سیستماتیک- انتخابی با ابعاد شبکه شناور 200 و 400 متری به مساحت 400 مترمربعی با تاکید بر اصل توده معرف برداشت شد. با تجزیه و تحلیل داده های فلوریستیکی با استفاده از روش سنتز جدولی براون- بلانکه، تعداد 3 جامعه: کوله خاس- راشستان، شمشاد- راشستان و نمدار- شمشادستان به همراه 3 زیرجامعه جل انجیلی و پلت شناسایی و تفکیک گردید. بر اساس نتایج طبقه بندی تحلیل TWINSPAN تعداد 6 گروه اکولوژیک تفکیک گردید. بررسی عضویت پذیری مشابه رولوه ها در دو سیستم طبقه بندی براون-بلانکه و TWINSPAN میزان انطباق دو روش طبقه بندی را 98.4 درصد برآورد می کند. مکان نمایی جوامع گیاهی در امتداد دو محور اول و دوم تحلیل DCA که در مجموع 33 درصد از کل واریانس ترکیب پوشش گیاهی منطقه را تبیین می سازند، نشان داد که رولوه های هر یک از جوامع گیاهی منطقه حاشیه مخصوص به خود را داشته و از یکدیگر کاملا متمایز می باشند. به طورکلی نتایج این پژوهش نه تنها جوامع گیاهی جنگل حفاظت شده خیبوس را به عنوان یک الگوی پوشش گیاهی کلیماکس از جنگل های کوهستانی هیرکانی برای اولین بار تشریح می کند بلکه ثابت کرد که روش سنتز جدولی براون- بلانکه با وجود توسعه روش های عددی چندمتغیره در طبقه بندی پوشش گیاهی هم چنان می تواند به عنوان یک روش کارآمد در تفکیک و طبقه بندی رویشگاه های جنگلی کاربرد داشته باشد.

یکی از مخاطرات محیطی و بحران های اکولوژیک که جهان ما امروزه با آن روبرو است پدیده تغییرات کاربری اراضی می تشخیص به موقع و درست این تغییرات و عوارض سطح زمین نقش اساسی در درک بهتر روابط و تعاملات بین پدیده های انسانی و طبیعی به منظور مدیریت بهتر و استفاده از منابع طبیعی را فراهم میکند. مطالعه حاضر بررسی و تحلیل سنجه­ ها در یک بازه زمانی 30 ساله را مبنا قرار داده است. منطقه حفاظت شده سرخ آباد به عنوان بیس کار انتخاب شده. جهت این امر با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست سری TM-ETM_OLI در دو دوره زمانی اقدام به بررسی روند تغییرات با استفاده از نرم افزار Envi به روش طبقه بندی حداکثر احتمال و با 86 درصد صحت اطلاعات پرداخته و سپس با استفاده از سنجه های موجود در نرم افزار Fragstate برای پایش در سه سطح لکه – کلاس – سیما پرداخته شده است. پس از تحلیل و ارزیابی این سه سطح و همچنین نتایج حاصل از تغییرات پوشش گیاهی و نقشه پراکنش جانوران که از مرکز تحقیقات زیست محیطی استان زنجان به منظور تهیه پراکنش جانوران بومی استان توسط محیط بانان تهیه شده بوده رقومی گشته و مورد استفاده قرار گرفت نتایج نشان داد که تبدیل زمین­های مرتعی به اراضی کشاورزی باعث از دست رفتن خاک و پوشش گیاهی شده و زیستگاه و جمعیت گونه های سیاه گوش و آهو که وابسته به این محیط ها بوده اند تاثیر منفی گذاشته است و با چرای بی رویه دام و جنگل تراشی باعث کاهش رشد اراضی جنگلی که زیستگاه پلنگ و خرس قهوه ای مورد تخریب واقع شده که این تغییرات هم در جهت تخریب زیستگاه عمل کرده است. در این تحقیق استفاده از روش نظری-تحلیلی به عنوان روش کار برای بررسی و آنالیز پژوهش استفاده شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.